10. jezdecká brigáda [1939-1939]

10 Brygada Kawalerii (jízdní brigáda) (10 BK)

zmotoryzowany związek taktyczny Wojska Polskiego walczący w kampanii wrześniowej 1939 r. Aby odróżnić 10 BK od brygad kawalerii w niektórych opracowaniach dopisano w nawiasie albo pancerno-motorowa albo zmotoryzowana.

Brygada w 1937 r. została zmotoryzowana. Stacjonowała w garnizonach: Rzeszów (dowództwo, szwadron łączności, dywizjon rozpoznawczy i dywizjon przeciwpancerny), Kraśnik (24 Pułk Ułanów) i Łańcut (10 Pułk Strzelców Konnych).
Do 1939 r. 10 BK była podporządkowana Departamentowi Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych, a następnie Dowództwu Broni Pancernych.

Zářijová kampaň

10 Brygada Kawalerii pod dowództwem płk. dypl. Stanisława Maczka wchodziła w skład Armii "Kraków" jako jej szybki odwód.
1 září otrzymała rozkaz zatrzymania wojsk niemieckich przed Myślenicami i Dobrzycami, aby nie dopuścić do ich wyjścia z wąwozów górskich. Pod jej dowództwo został oddany 1 Pułk Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP) z 1 Brygady Górskiej.
2 září zacięte walki z niemiecką 2 Dywizją Pancerną toczył o wzgórze Wysoka 24 Pułk Ułanów i szwadron przeciwpancerny. Po południu Niemcom za cenę dużych strat w wyniku polskich kontrataków udało się zdobyć wzgórze. Pod Chabówką 1 Pułk KOP zatrzymał niemiecką 4 Dywizję Lekką. Brygada wykonała swoje zadanie, zatrzymując cały niemiecki XXII Korpus Armijny i zadając mu duże straty (zniszczenie ok. 50 czołgów). W nocy z 2 na 3 września wycofała się na północ od doliny Skawy, zamykając przejścia do Krzeczowa, Naprawy i Mszany Dolnej.
3 září toczyła całodniowy bój pod Jordanowem, w rejonie Krzeczowa i Mszany Dolnej. Po południu lewe skrzydło 10. Pułk Strzelców Konnych zaatakowały duże siły Niemców, na które z kolei spod Krzeczowa uderzyła 121 Kompania Vickers, co pozwoliło zlikwidować włamanie.
4 září 10 BK otrzymała zadanie odwrotu nad Dunajec w kierunku Tarnowa. 24 Pułk Ułanów uderzył na oddziały niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej, zmuszając je do wycofania się. Odebrano Niemcom dwa pasma wzgórz pod Kasiną Wielką i Mszaną Dolną. Tego dnia stracono 2 czołgi typu Vickers E i kilka tankietek typu TKS.
5 září 10 Pułk Strzelców Konnych przeprowadził kontratak pod Pcimiem na oddziały niemieckich 3 Dywizji Górskiej i 2 Dywizji Pancernej, lecz wobec ich dużej przewagi musiał odstąpić. Cały dzień nie ustawał duży napór wroga. Tego dnia ponownie stracono kilka tankietek. Postępy Niemców pod Myślenicami zmusiły Brygadę do odwrotu w kierunku Wiśnicza.
6 září pod Wiśniczem i Bochnią Brygada walczyła z niemieckimi oddziałami 2 Dywizji Pancernej i 4 Dywizji Lekkiej. Obie miejscowości musiała jednak opuścić.
7 září osłaniała odwrót 6 Dywizji Piechoty i 21 Dywizji Piechoty Górskiej. Następnie otrzymała rozkaz przejścia w rejon Rzeszowa do odwodu Armii "Małopolska".
8 září zdziesiątkowana Brygada znajdowała się w rejonie Mielca. Dostała wówczas rozkaz osłony odwrotu 24 Dywizji Piechoty na kierunku Dębica-Jarosław. Tego samego dnia po walkach z niemiecką 2 Dywizją Pancerną Brygada oddała Rzeszów i wycofała się pod Łańcut.
9 září pod Łańcutem odrzuciła pierwsze natarcie niemieckie. Pod Albigową Niemcy przełamali jednak skrzydło polskiej obrony i dopiero kontratak kompanii TKS i dywizjonu rozpoznawczego ich odrzucił. Późnym wieczorem, wobec groźby okrążenia, Brygada opuściła Łańcut i przeszła do odwrotu za San.
10 září walczyła w rejonie Jarosławia. Po przeprawieniu się niemieckich oddziałów pancernych przez San pod Radymnem Brygada otrzymała rozkaz wycofania się na Lwów. Pod Lwowem stoczyła wiele ciężkich walk z niemiecką 1 Dywizją Górską.
14–17 září walczyła z sukcesem o Zboiska oraz wzgórze 324 pod Lwowem, które obsadzili Niemcy, kontrolując drogą do Lwowa z północy.
17 září odeszła spod Lwowa, gdyż – wobec agresji Armii Czerwonej na Polskę – otrzymała rozkaz przemarszu na tzw. rumuńskie przedmoście.
19 září resztki Brygady w sile ok. 1,5 tys. żołnierzy z kilkoma tankietkami przekroczyły granicę węgierską na Przełęczy Tatarskiej, po czym zostały internowane.

Složení
velitelství
* płk dypl. Stanisław Maczek – velitel
* płk Leonard Łodzia-Michalski – zastępca dowódcy
* mjr dypl. Franciszek Skibiński – szef sztabu
* rtm. dypl. Stanisław Maleszewski – kwatermistrz
jednotky
* Pluton Regulacji Ruchu – velitel rtm. Anatol Pieregorodzki
* Szwadron Łączności (spojovací švadróna) – velitel kpt. Stanisław Gronek
* 24 Pułk Ułanów (pluk hulánů) – velitel płk dypl. Kazimierz Dworak
* 10 Pułk Strzelców Konnych – velitel ppłk dypl. Janusz Bokszczanin
* Dywizjon Rozpoznawczy (13 tankietek typu TKS) – velitel mjr Ksawery Święcicki
* Dywizjon Przeciwpancerny – velitel ppłk Zygmunt Moszczeński
* 16 Dywizjon Artylerii Motorowej (oddíl motorizovaního dělostřelectva) – velitel mjr Kazimierz Żmudziński
* 90 Zmotoryzowany Batalion Saperów (motorizovaní ženijní prapor) – velitel mjr Jan Dorantt
* 71 Bateria Motorowa Artylerii Przeciwlotniczej typu "A" (motorizovaná protiletadlová baterie typu "A" ) – velitel por. Roman Zwil
* 121 Kompania Czołgów Lekkich (16 czołgów typu Vickers E) – velitel por. Stanisław Raczkowski
* 101 Kompania Czołgów Rozpoznawczych (13 czołgów rozpoznawczych typu TKS) – velitel por. Zdzisław Ziemski
jednotky pomocných služeb
* tabory – velitel mjr Stanisław Maniak
* park intendentury (intendanční park) – komendant ppor. rez. Stanisław Bobra

Ośrodek Zapasowy 10 Brygady Kawalerii
* ppłk Jarosław Kaczyński – velitel
* rtm. Jerzy Liehr – kwatermistrz

* Dowództwo i sztab – zmobilizowane w Rzeszowie
* Kwatera Główna – zmobilizowana przez Dywizjon * Przeciwpancerny w Rzeszowie – komendant rtm. w st. spocz. Adam Lipski
* Pluton Regulacji Ruchu – zmobilizowany przez Dywizjon Przeciwpancerny w Rzeszowie
* Szwadron Łączności – zmobilizowany przez Dywizjon Przeciwpancerny w Rzeszowie
* 24. Pułk Ułanów – zmobilizowany w Kraśniku
* 10. Pułk Strzelców Konnych – zmobilizowany w Łańcucie
* Dywizjon Rozpoznawczy – zmobilizowany przez Dywizjon Przeciwpancerny w Rzeszowie
* Dywizjon Przeciwpancerny – zmobilizowany w Rzeszowie
* 16. Dywizjon Artylerii Motorowej – zmobilizowany przez 1 Pułk Artylerii Motorowej w Stryju
* 90. Zmotoryzowany Batalion Saperów – zmobilizowany przez 4 Pułk Saperów w Przemyślu
* 71. Bateria Motorowa Artylerii Przeciwlotniczej typu "A" – zmobilizowana przez 6 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej we Lwowie
* 121. Kompania Czołgów Lekkich – zmobilizowana przez 2 Batalion Pancerny w Żurawicy
* 101. Kompania Czołgów Rozpoznawczych – zmobilizowana przez 2 Batalion Pancerny w Żurawicy
* pluton żandarmerii(*) (improwizowany) – dowódca p.o. st. sierż. Sylwester Jackowski
* Kolumna Samochodów Ciężarowych nr 551 (typ I, lekka) (zmobilizowana przez 5 Batalion Pancerny w Krakowie) – dowódca ppor. rez. Tadeusz Spychalski


(*) Etatowy 124 Pluton Żandarmerii, zmobilizowany przez 5 Dywizjon Żandarmerii w Krakowie, rozformowano na rozkaz dowódcy Okręgu Korpusu nr X w dniu 25 sierpnia 1939 r., tzn. 10 dni po jego zmobilizowaniu dla 10 BK.